Быйыл Саха автономията төрүттэммитэ 100 сылын бэлиэтиибит. “Былыр, 100 сыл анараа өттүгэр, сахалар хайдах олорбуттарай?” диэн ыйытыылаах кырачааннары кытта кэпсэттим. Тугу чуопчаарар дьон эбиттэрий?
Сэргэхсийэ таарыйа, ааҕыаҕыҥ!
“Бары старомоднай таҥастаах этилэр”
Ай-Куо Иванова, Марха орто оскуолатын 2-с кылааһын үөрэнээччитэ:
– Былыр, 100 сыл анараа өттүгэр, сахалар бары старомоднай таҥастаах этилэр. Тириини ылаллар, тигэллэр уонна кэтэллэр этэ. Ол гынан баран сорохтор наһаа кырасыабай таҥастаахтар үһү. Разные украшения, шляпы... Былыр наһаа тымныы этэ, ол иһин постоянно халыҥнык таҥнан сылдьаллара. Оҕолор оскуолаҕа үөрэнэллэрэ. Сорох оҕолор үөрэммэттэрэ, тоҕо диэтэххэ, дьиэлэрэ наһаа тымныы буолан элбэхтик ыалдьаллара. Оҕолор домашняй заданиеларын перемена кэмигэр оҥороллоро. Тоҕо диэтэххэ, хараҥа буолан дьиэлэригэр уруок аахпаттара. Дьиэлэрин барытын олень тириититтэн тигэллэрэ. Былыр дьон барыта сахалыы саҥарара. Тоҕо диэтэххэ, кинилэр Якутскай куоракка олорбуттара.
“Сахалар сүүс сыл анараа өттүгэр ЯАССР этилэр”
Айаал Гермогенов, Үөһээ Дьааҥы улууһун Боруулаах орто агрооскуолатын 3-с кылааһын үөрэнээччитэ:
– Араас-араастык олороллор этэ. Кинилэр сүүс сыл анараа өттүгэр ЯАССР этилэр. Сахалар бастаан аҕыйах ыал буолан тус-туспа олорбуттара, онтон бөһүөлэктэргэ киирбиттэрэ, ол иһин ЯАССР буолбуттара. Былыргы сахалар эти уонна үрүҥ аһы сииллэрэ. Үрүҥ ас диэн арыы, көппөкү, суорат, сүөгэй... Кинилэр аптекаҕа эмтэрэ суох буолан битэмииннээх аһы аһаан эмтэнэллэрэ. Холобур, балыгы, эти сиэтэхтэринэ, ыалдьан бүтэллэрэ.
Былыргы оҕолорго ютуб суох этэ. Ол иһин таабырыннары таайсаллара, остуоруйа кэпсэтэллэрэ. Телефон суох этэ. Дьиэттэн дьиэҕэ баран кэпсэтэллэрэ. Ыраах сиртэн киһи кэллэҕинэ, бары киниэхэ бараллара.
Балаҕаҥҥа олороллор этэ. Балаҕан диэн мас, кыра дьиэ. Наһаа намыһах буолар. Балаҕаҥҥа оһох, хотон баара. Былыргы сахаларга баанньыктара суоҕа. Ол иһин таһырдьа сууналлар этэ. Оттон кыһын хотон иһигэр киирэн сууналлара. Ынахтар баайыылаах буолан, мэһэйдээбэт буоллахтара.
Баай дьон оҕолоро үөрэнэллэрэ, дьадаҥы дьон оҕолоро үөрэммэттэрэ. Тоҕо диэтэххэ, үөрэхтэрэ “платнай” быһыылаах этэ. 100 сыл анараа өттүгэр массыына суоҕа. Атынан сылдьаллара. Боруулаахтан Дьокуускайга диэри атынан сүүс күн айаннаан тиийэллэрэ.
“Хамнастарын копейканан аахсаллара”
Ангелина Старостина, Үөһээ Дьааҥы Баатаҕай орто оскуолатын үөрэнээччитэ:
– 100 сыл анараа өттүгэр, это получается, 1922 год. Этээһэ суох, чааһынай дьиэлэргэ олороллоро. Сибиэһэй эти, үүтү иһэллэрэ. Килиэптэрин бэйэлэрэ буһараллара, таҥастарын тиктэллэрэ. Хамнастарын копейканан аахсаллара. Учууталлар 20 000 солк. хамнастаахтара. Ол аата, кинилэр 2 000 000 копейканы ылаллар эбит.
Бары сахалыы ааттаахтар этэ. Например, Айыллаана, Ньургун, Сардаана уо.д.а. Ынах, скот ииттэллэрэ, охотниктыыллара. Былыр булт олус элбэх этэ.
Мин былыргы сахалар олохторугар төннүөм суоҕа этэ. Боруулаахха эбэбэр сылдьан телевизорга былыргы сахалар олохторун туһунан передачаны наһаа уһуннук көрдөрбүттэрэ. Кинилэр олохторун “скучнай” быһыылаах дии санаабытым. Арай былыр төрөөбүтүм эбитэ буоллар, мороженай атыылаан эргиниэм этэ. Тоҕо диэтэххэ, маамам “былыр, биһиги оҕо эрдэхпитинэ, мороженай олус минньигэс буолара” диэбитэ.
* * *
Салгыы Дьокуускай куорат “Туллукчаан” уһуйаан “Мичээр” бөлөҕүн иитиллээччилэрэ хоруйдаатылар. Эйэҕэс, көрсүө дьон буолан биэрдилэр. Сорох түгэҥҥэ симиттэн уҥа-хаҥас көрүтэлээтилэр, үөһэ тыынан ыллылар.
* * *
Валера Харбанов, 5 саастаах:
– Мин омугум сороҕор саха, сороҕор нуучча буолар. Иккиэннэрэ. Былыргы сахалар дьиэлэрин “из камней” тутталлара, костёр уматаллара уонна онно олорон аһыыллара. Кинилэр астара балык уонна эт этэ. Балыгы илиилэринэн туталлара уонна костёрга уматан сииллэрэ.
100 сыл анараа өттүгэр саха оҕолоро догонялка оонньууллара. Думаю, телефон уонна планшет суох буолуо. Ол иһин мультик көрбөттөрө. Былыргы саха оҕолоро таҥастара суох буолан, сыгынньах сылдьаллара. Оттон кыһын тымныы буоллаҕына, тааһынан сапталлара уонна утуйаллара.
* * *
Аня Созонова, 6 саастаах:
– Мин сахалыы билэбин. Ол иһин сахабын. Былыргы сахалар наһаа кырасыабай буолуохтара. Ол гынан баран кыра ростаах этилэр. Былыргы саха оҕолоро саха оонньуутун оонньууллара. Сто лет назад Дьокуускай барыта сахалыы этэ. Тоҕо диэтэххэ, дьон барыта сахалыы тылынан кэпсэтэрэ уонна алаадьы, баахыла уонна сахалыы миин сиирэ. Ол иһин.
* * *
Сайыына Гуляева, 5 саастаах:
– Былыр сахалар алаадьы сииллэр этэ. Уонна сто лет назад олоҕу билбэппин. Тоҕо диэтэххэ, мин көрбөтөҕүм. Маамам аата Мирослава диэн. Кини простой үлэҕэ үлэлиир. Паапам Александр диэн ааттаах. Эдьиийдээхпин. Мин сүүс сыл анараа өттүгэр төрүөм суоҕа этэ. Тоҕо диэтэххэ, онно хараҥа баҕайы этэ.
* * *
Валера Ефремов, 5 саастаах:
– Былыргы дьоннор кыра уҥуохтаах буолуохтара. Точно билбэппин, көрбөтөҕүм. Мин Дьокуускайга олоробун. 100 лет назад Дьокуускай баар этэ. Дьиэлэрэ барыта деревяннай, кыра этэ. Автобустар суохтара. Ол иһин атынан сылдьаллара. Куорат таһыгар ханна да барбаттар этэ.
Былыргы оҕолор ютуб көрбөттөрө. Кинилэр бары деревяннай игрушкалаахтара. Уонна бары сахалыы үчүгэйдик саҥараллара. Саламаат диэн салаат курдук ас. Ону-маны кырбаан куталлара уонна сииллэрэ. Былыргы оҕо эбитим буоллар син үчүгэй буолуо этэ. Ол гынан баран телефоннаах уонна наушниктаах буолуохпун баҕарыам этэ.
* * *
Айсана Данилова, 6 саастаах:
– 100 сыл анараа өттүгэр сиргэ барытыгар сахалар олороллор этэ. Алаадьыны элбэхтик сииллэрэ. Былыргы оҕолор бары сахалыы ааттаахтар этэ. Мин курдук. Уонна мин эдьиийим, бырааттарым курдук. Кинилэр Сандаара, Сандаар, Айтаал диэн ааттаахтар. Дьиэбитигэр сахалыы кэпсэтэбит.
Российскай президент – Путин, биһиги президеммит Айсен Николаев. Саха алфавитын Семен Андреевич Новгородов оҥорбута. Кини Чурапчыга төрөөбүтэ. Сахалар балаҕаҥҥа олорбуттара. Онно чороон баар этэ. Чороон диэн сахалыы иһит. Онно кымыс куталлара.
Маамам офиска үлэлиир. Паапам эмиэ офиска. Маамам сааһын билбэппин, умнубуппун. Паапам сааһа 4 уонна 2 этэ. Мин олох атаахтаабаппын. Наһаа көмөлөһөбүн. Постоянно свои любимые печеньки готовлю. Улааттахпына, офиска үлэлиэхпин баҕарабын.
* * *
Кэрэли Мандарова, 6 саастаах:
– Кэрэли диэн “кэрэ буолар” диэн суолталаах. Былыр саха оҕолоро мас оонньуурунан оонньуу сылдьыбыттар. Аттарынан, ынахтарынан, кулунчуктарынан. Кулун диэн ат оҕото. Ньирэй диэн ынах оҕото.
Дьокуускай сүүс сыл анараа өттүгэр барыта мас этэ. Мас дьиэҕэ, мас балаҕаҥҥа олорбуттара. Массыыналара суох буолан, атынан, ынаҕынан айанныыллара. Мин ыраах Мииринэйгэ сылдьыбытым. Былыр Дьокуускайтан Мииринэйгэ диэри уунан устан айанныыллара. Салама диэни билэбин. Сахалыыга ыйыыллар. Саламаат диэн сахалыы ас. Үүтүнэн, сымыытынан, бурдугунан астыыллар уонна туус куталлар. Кымыс диэн эмиэ сахалыы ас. Бастаан сылаас ууну, үүтү куталлар, онтон саахар куталлар уонна бүттэ.
Былыр ютуб суох буолан оҕолор оонньоон тахсаллара. Оҕолор үөрэммэттэр этэ. Тоҕо үөрэммэттэрин билбэтэҕим. Былыр салгын үчүгэй этэ. Алааска мас, сибэкки, от баара. Алаастар билигин да бааллар. Мин эбэбин кытта отоннуу сылдьан көрбүтүм. Онно кулунчук сүүрбүтэ. Ол гынан баран мин былыр төрөөбүтүм эбитэ буоллар, куһаҕан буолуо этэ.
Эбэм сааһын билбэппин эрээри, кини кырдьаҕас этэ. Кини тугу да үлэлээбэт. Биһиги кэлэрбитигэр ас астыыр уонна куоскабытын аһатар. Биһигини кытта куоракка олорор. Эбэбин кимиэхэ да биэрбэппин.
Мин сахабын. Саха буоларым үчүгэй. Тоҕо диэтэххэ, мин эбэм саха уонна мин кинини кытта сахалыы кэпсэтэбин. Өссө маамам миэхэ сахалыы ытарҕа бэлэхтээбитэ. Бу ытарҕаны. Ол иһин мин саха буоларым наһаа үчүгэй.
Кырачааннары кытта кэпсэттэ Диана КЛЕПАНДИНА.
